Tytuł dzisiejszego wpisu to nic innego, jak hasło reklamowe najstarszej powstałej w Rosji fabryki ludowych chust i szalików. Mieści się ona w Pawłowskim Posadzie i od nazwy miejscowości, chusty znane są na całym świecie jako pawłoposadskie. Dlaczego akurat taki temat? Krótko mówiąc - we wrześniu, w jedynym z krakowskich ciucholandów, udało mi się kupić kilka fajnych, ludowych chust i zupełnie przypadkowo - dzięki komentarzowi jednej z czytelniczek bloga - zaczęłam szperać w internecie, odkrywając jedną z moich chust (nazywa się Lato w Pawłowie i zaprojektowała ją Tatiana Sucharewska) wykonaną właśnie w manufakturze o której dziś piszę.
......
Nakrycie głowy w formie szala zawsze było jednym z podstawowych atrybutów rosyjskiego narodowego stroju ludowego, zarówno codziennego jak i świątecznego. W czasach średniowiecza nakładano na głowę tzw. ubrus czyli kawałek białego płótna z haftem. W wieku XVII ustąpił on miejsca szalowi i chuście, które z kolei zaczęto drukować we wzory. W Rosji, zdecydowanie bardziej niż w społeczeństwach zachodnich, zwracano uwagę na przykrywanie głowy przez kobiety, które było symbolem skromności - w przypadku kobiet zamężnych poddania mężowi - a nieprzestrzeganie tegoż, wiązało się często z wykluczeniem społecznym. Trzeba też pamiętać, że zakrywanie głowy jest silnie związane z religią prawosławną - do dziś, kobiety wchodząc do cerkwi, narzucają na głowę wielobarwne chusty, których kolory tradycyjnie są przypisane różnym okresom liturgicznym. W okresie Wielkiego Postu są to chusty czarne - żałobne, w Wielkanoc chusty czerwone, święto Trójcy jest związane z kolorem zielonym, święta maryjne z niebieskim, a w zwykłe dni kobiety zakładają chustę białą lub w jasnych kolorach.
Wasilij Surikow, Portret L.T. Matoriny, 1892 / Fedot Sychkov, Chłopka, 1917
Nieznany artysta, Portret dziewczynki, XIX wiek / Fedot Sychkov, Młódka, 1928
Wiktor Derjugin, Portret żony, 2010
Historia fabryki w Pawłowskim Posadzie liczy sobie już ponad 200 lat, a wszystko zaczęło się w 1795 roku pod Moskwą, gdzie jeden z chłopów posiadał własną fabrykę jedwabiu. Jeśli weźmiemy pod uwagę warunki życia w ówczesnej Rosji, to oczywistym jest, że chłop nie mógł być właścicielem jakiejkolwiek fabryki. Ta szumna nazwa dotyczyła w rzeczywistości małego wiejskiego warsztatu tkackiego, gdzie niejaki Iwan Dmitriewicz Łabzin zatrudniał 10 pracownic, które zajmowały się wyrabianiem jedwabnych szali. Były to szale bardzo przeciętnej jakości, niemniej udało się ten interes jakoś rozruszać, wejść w spółkę z Gryzanowem, który niedaleko prowadził podobny warsztat i tak właśnie zaczęła się historia jednej z najbardziej znanych rosyjskich manufaktur. Łabzin i Gryzanow z roku na rok ulepszali swoją fabryczkę, a co za tym idzie bogacili się, jednak dopiero wnuk Łabzina „przeszedł” ze stanu chłopskiego do kupieckiego dzięki temu, że prowadził handel obwoźny sprzedając rodzinne wyroby w miastach Rosji.
W połowie XIX wieku fabryka Łabzina zaczęła naprawdę liczyć się wśród innych tego typu przybytków i pomimo trudności, a więc dużej konkurencji, która wypuszczała na rynek szale tańsze, oraz oddalenia fabryki od Moskwy, która była głównym miastem zbytu wyrobów, Łabzinowi udało się osiągnąć wielki sukces. To właśnie w tym czasie firma nastawiła się na produkcję wełnianych szali z nadrukiem, które szybko stały się mega hitem wśród przedstawicieli rosyjskiej szlachty i bogatych kupców. Już w 1861 roku fabryka zatrudniała na stałe 2 kolorystów, 3 grafików oraz była w posiadaniu drukarki i innych ultranowoczesnych technologii (jak na XIX-wieczną Rosję to musiało być naprawdę coś!), a cztery lata później produkowane przez nią szale, zostały uhonorowane srebrnym medalem na targach w Moskwie. Kolejne lata to coraz stabilniejsza pozycja firmy na rynku – posiadanie chusty z Pawłowskiego Posadu było czymś nobilitującym, tym bardziej, że w latach 60 XIX wieku Jakub Łabzin otrzymał tytuł dostawcy Jej Królewskiej Mości Wielkiej Księżnej Aleksandry Pietrowny, a co za tym idzie, miał prawo do umieszczenia monogramu Księżnej na swoim szyldzie. Poza tym moda na szale demokratyzowała się – pod koniec wieku mogli sobie na nie pozwolić nie tylko przedstawiciele wyższych warstw społecznych, ale także drobnomieszczaństwo i zamożni chłopi. Pawłoposadskie chusty zdobywały kolejne nagrody na targach przemysłowych oraz wystawach sztuki wszechrosyjskiej, a firma Łabzina rozrastała się. Na początku XX wieku utworzono „Stowarzyszenie manufaktur Łabzina i Gryzanowa”, które stało się największą firmą produkującą rosyjskie wełniane szale i chusty, zatrudniającą ponad 2000 osób, mającą filie w różnych miastach Imperium (m. in. Omsku, Charkowie czy Urjupińsku) i majątek zakładowy wysokości ponad 4 milionów rubli.
Do rewolucji październikowej firmą zawsze kierował ktoś z rodziny Łabzinów, po niej, w 1917 roku - jak nietrudno zgadnąć - fabryka została upaństwowiona, a jej nazwa zmieniona na znaną do dziś, pochodzącą od miejscowości, w której wszystko się zaczęło. W kolejnych latach kontynuowano produkcję, choć w pierwszych dziesięcioleciach po wojnie, z braku szlachetnych materiałów (jedwabiu i wełny) wykonywano szale z bawełny. Chociaż rosyjskie kwiaty nadal były wzorem numer jeden, rozszerzono produkcję o wzory związane z kolektywizacją i industrializacją, które do dzisiaj można podziwiać w przyfabrycznym muzeum.
Ulica Carska w Pawłowskim Posadzie na początku XX wieku, a poniżej zdjęcie manufaktury Łabzina.
Produkcja chust w Pawłowskim Posadzie zaczyna się każdorazowo od projektu, który tworzą artyści zatrudnieni w fabryce. Co roku powstaje 200 nowych wyrobów z unikalnymi wzorami nawiązującymi do rosyjskiej kultury; tradycyjnie są to kwiaty i wzory orientalne, ale produkowane są również chusty np. nawiązujące do ważnych wydarzeń historycznych. Każdy wzór jest zatwierdzany przez Radę Sztuki działającą przy fabryce, przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz działaczy moskiewskiego ruchu artystycznego.
Proces produkcyjny nie jest jakoś bardzo skomplikowany. Dawniej wzory na chustach odciskano za pomocą drewnianych matryc i ręcznie malowano, dziś wszystko jest zmechanizowane, a chusty barwi się maszynowo, co możecie podejrzeć w krótkim filmiku poniżej.